Zamość zakwitnie żonkilami. Znamy szczegóły

16 października 1942 roku w Zamościu nastąpiła ostateczna likwidacja żydowskiej dzielnicy.  Był to finał trwającej od miesięcy eksterminacji zamojskich Żydów, prowadzonych przez niemieckich okupantów w ramach tzw. „Akcji Reinhardt”, której celem była całkowita zagłada ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie. W momencie rozpoczęcia wojny społeczność żydowska w Zamościu liczyła około 12 tysięcy osób, stanowiąc jedną z największych i najstarszych gmin żydowskich w regionie. Jej członkowie od pokoleń współtworzyli życie gospodarcze, kulturalne i społeczne miasta – prowadzili warsztaty rzemieślnicze, sklepy, szkoły, organizacje charytatywne i religijne.

Po wkroczeniu Niemców we wrześniu 1939 roku sytuacja Żydów zaczęła się dramatycznie pogarszać. Wprowadzono obowiązek noszenia opasek z gwiazdą Dawida, konfiskowano mienie, ograniczano swobodę poruszania się. W kwietniu 1941 roku Niemcy utworzyli w Zamościu getto – najpierw otwarte, a od jesieni 1942 roku całkowicie zamknięte. Skupiono w nim nie tylko miejscowych Żydów, lecz także przesiedleńców z innych miejscowości – m.in. z Bełżyc, Piask, a także z Czech, Słowacji i Niemiec. Szacuje się, że w kulminacyjnym momencie w zamojskim getcie przebywało ponad 7 tysięcy osób, stłoczonych w fatalnych warunkach sanitarnych i pozbawionych żywności.

Likwidacja getta rozpoczęła się w połowie października 1942 roku. Niemcy i ukraińscy kolaboranci otoczyli dzielnicę, wypędzając z domów wszystkich mieszkańców. Część osób rozstrzelano na miejscu – zwłaszcza chorych, dzieci i starców, którzy nie byli w stanie iść. Pozostałych popędzono w kierunku stacji kolejowej Zamość Starówka, skąd pociągami towarowymi przewożono ich do obozu zagłady w Bełżcu. Tam większość z nich została zamordowana w komorach gazowych. Szacuje się, że tylko nielicznym udało się przeżyć – ci, którym pomogła ludność polska lub którzy zdołali uciec i ukryć się w innych miastach.

Marsz z Zamościa do stacji, a następnie do getta w Izbicy – dokąd poprowadzono część osób, które nie zmieściły się w transportach – był dla wielu ostatnią drogą. Z wycieńczonych i zastraszonych kolumn ludzie padali na ulicach, a oprawcy nie pozwalali zatrzymywać się ani pomagać. 16 października 1942 roku symbolicznie zakończył się kilkusetletni rozdział historii żydowskiej społeczności Zamościa – miasta, w którym przez stulecia Żydzi stanowili integralną część jego tożsamości i kultury.

Dziś data ta pozostaje jednym z najtragiczniejszych momentów w historii regionu. Każdego roku mieszkańcy Zamościa spotykają się, by wspominać tych, którzy zostali zamordowani – sąsiadów, przyjaciół, współobywateli – i by przywracać pamięć o społeczności, która współtworzyła duszę miasta:

- Tradycyjnie już, dla upamiętnienia tragicznej historii organizujemy Marsz Pamięci wraz z towarzyszącymi wydarzeniami. Chcemy upamiętnić naszych Żydowskich Sąsiadów, którzy od pokoleń współtworzyli Zamość oraz osoby z innych miast i krajów, które trafiły do zamojskiego getta. Większość z nich została zamordowana w obozach zagłady. 83 lata temu, 16 października 1942, Niemcy rozkazali pozostałym przy życiu Żydom przejście piechotą do getta w Izbicy. Ten przemarsz, który wiele osób przypłaciło życiem, jest symbolicznym końcem obecności społeczności żydowskiej w naszym mieście - tłumaczy Daniel Sabaciński z Centrum "Synagoga" Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Zamościu.

PROGRAM:

Czwartek (16.10),  godz. 17:00 - MARSZ PAMIĘCI – spotykamy się na skwerze przy dawnej synagodze nowomiejskiej przy, ul. Mikołaja Reja 11 w Zamościu. (skwer przy przedszkolu nr 2). Posadzimy cebulki żonkili a następnie przejdziemy do stacji kolejowej „Zamość Starówka” przy ul. Peowiaków.

Czwartek (16.10), godz. 18:15 – Centrum „Synagoga” FODŻ, ul. Pereca 14, Zamość: relacja Henryka Lewandowskiego (Garfinkla). Słowo wstępne: Marek Kołcon. Zaprezentujemy nagraną w czerwcu 1996 r. dla USC Shoah Foundation relację ur. Henryka Lewandowskiego (Garfinkla), urodzonego w 1929 r. Był synem Dawida, przed wojną współwłaściciela browaru „Livonia”. Przeżył zamojskie getto. Po jego likwidacji ukrywał się w Warszawie, korzystając z pomocy organizacji „Żegota”.

Piątek (17.10):  - wydarzenia edukacyjne dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych przygotowane przez Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu.